Een bezoek aan Barumini en zijn grondgebied betekent een wereld ontdekken die rijk is aan geschiedenis en traditie. Vanaf de eerste momenten waarop u dit kleine dorp van Marmilla, gelegen in het hart van Sardinië, nadert, kunt u een bepaalde sfeer ademen, die van een speciale plaats, die sinds de oude dag wordt afgevaardigd aan de zetel van de macht en het centrale deel van een vruchtbaar land vol wonderen en fundamentele manier van communiceren. De belangrijkste getuigen van dit glorieuze verleden is ongetwijfeld de archeologische zone van Su Nuraxi. Ontdekt en aan het licht gebracht in de jaren vijftig, tijdens opgravingen onder leiding van de grote archeoloog Giovanni Lilliu, bestaat het gebied uit een indrukwekkende complexe nuraghe, gebouwd in verschillende fasen vanaf de 15e eeuw voor Christus. en een uitgebreid dorp van hutten ontwikkelde zich rondom het gedurende de volgende eeuwen. Een prachtige plek die nu sinds 1997 is ingeschreven in Unesco Werelderfgoedlijsten vanwege zijn uniekheid. De archeologische zone van "Su Nuraxi" werd ontdekt en aan het licht gebracht door de archeoloog Giovanni Lilliu tijdens de jaren veertig en vijftig en vanwege zijn uniekheid in 1997 opgenomen op de Unesco Werelderfgoedlijst. De Nuragische beschaving ontwikkelde zich in Sardinië gedurende een periode van ongeveer 1000 jaar (1500-500 v.Chr.), Waardoor een zeer complexe sociale structuur ontstond, gekenmerkt door gemeenschappen verdeeld in verschillende sociale klassen waartoe families of clans behoorden. Tot dusverre werden over het eiland meer dan 7000 nuraghes (enkele torens en complexe nuraghes) onderzocht, en op het grondgebied van Barumini verschijnen er ongeveer dertig. Su Nuraxi is de meest representatieve van complexe nuraghes, d.w.z. bestaande uit meer dan één toren. Hun gebouw in Sardinië wordt voornamelijk gedaan tussen het Midden-Brons en de Recente Bronstijd met een strikt militaire functie; zelfs als ze ongeveer 3000 jaar oud zijn, leken ze erg op middeleeuwse kastelen en werden ze gebruikt om de omliggende landen te verdedigen. Vervolgens werden ze aangepast en hergebruikt tot de ijzertijd, en soms werden ze ook gebruikt door mensen die de plaats innamen van Nuragische. Su Nuraxi presenteert een culturele gelaagdheid van meer dan 2000 jaar, d.w.z. van 1500 voor Christus tot de 7e eeuw na Christus. Nu is het mogelijk om verschillende ontwikkelingsstadia te onderscheiden, dankzij de identificatie van de bouwvolgorden en het bewijsmateriaal dat door de materiële cultuur wordt geleverd. Het primaire bouwmateriaal is basalt, een harde vulkanische rots die op dit grondgebied alleen te vinden is op de hellingen van het Giara-plateau. In de middelste bronstijd (1500-1300 voor Christus) werd de centrale toren (de donjon) gebouwd, d.w.z. de eenvoudige nuraghe met tholos. 'Tholos' is de term die wordt gebruikt om een afgeknotte kegeltoren aan te duiden die bestaat uit cirkelvormige kamers met uitstekende muren, d.w.z. bestaande uit grote stenen blokken die kleiner werden naarmate ze naar de top toelopen, en aangevuld met een vals koepelvormig dak. De centrale toren of de donjon (oorspronkelijk 18,60 meter hoog) bestond uit drie op elkaar geplaatste kamers die onderling communiceerden via enkele trappen die binnen de dikte van de muur waren verkregen. Vervolgens werden tijdens de recente bronstijd (1300-1100 v.Chr.) Vier torens, oorspronkelijk 14 meter hoog, verbonden door vliesgevels en gericht op de vier kardinale punten toegevoegd aan de oorspronkelijke enkele toren die een quadrilobate bastion vormde. De hoofdingang van de fortalice, gelegen in de zuidoostelijke vliesgevel, leidde naar een halvemaanvormige binnenplaats, die kamers van verschillende torens met elkaar kon verbinden en was uitgerust met een put. Alle vier de torens bestonden uit twee kamers, die ook een cirkelvormige basis en een vals koepelvormig dak hadden, op elkaar geplaatst en volledig onafhankelijk tussen hen. De kamers op de begane grond waren voorzien van embrasures, gerangschikt in twee rijen en gescheiden door een halfhoog houten platform. In dezelfde periode ontstond de oudste groep hutten van het dorp (waarvan er nu nog weinig sporen over zijn) en werden drie torens gebouwd die deel uitmaken van een omringende buitenmuur die was voorbereid op de externe verdediging van de quadrilobate omwalling. Tijdens de late bronstijd (1100-IX eeuw v.Chr.) Werd de torenvormige verdedigingsmuur gerenoveerd en vergroot door de toevoeging van andere torens. Tegelijkertijd werd het quadrilobate bastion bedekt met een metselwerkmantel, ongeveer 3 meter dik, die de oorspronkelijke ingang op de grond blokkeerde. Deze laatste werd zo vervangen door een nieuwe rechthoekige verhoogde toegang verkregen binnen de massa van de versterkte noordoostelijke vliesgevel. Dit massieve metselwerk versterkende omhulsel bedekte ook de omhulsels van de kamers op de begane grond in de torens die deel uitmaken van het quadrilobate. Tijdens de late bronstijd werden de meeste huizen van het dorp ook gebouwd; ze hadden een cirkelvormige basis en bestonden uit één kamer bedekt met houten conisch dak. Een van de essentiële structuren die deel uitmaken van het Nuragische complex, gebouwd in die tijd, is de "Hut 80" ook wel "Hut van Reunion", "Council Hall" of "Curia" genoemd. Het is een groot cirkelvormig gebouw voorzien van een ronde stenen bank gerangschikt rond de binnenomtrek en vijf nissen aan de muur, waar archeologen verschillende elementen hebben gevonden die waarschijnlijk zijn gebruikt tijdens sommige religieuze rituelen die ons suggereren dat er binnen een aantal belangrijke openbare evenementen moeten hebben plaatsgevonden. Aan het begin van de laatste periode van het Nuragische tijdperk, ijzertijd genoemd (IX-VI eeuw voor Christus), werd Su Nuraxi volledig vernietigd. Op de overblijfselen, naast zowel de externe verdedigingsmuur als de nuraghe, werd een nieuwe klomp hutten gebouwd vanaf de vroege decennia van de VII eeuw voor Christus, die uitstekende technieken ontwikkelt en stedelijke vormen behoorden tot een samenleving die zowel intern en voor externe contacten en stimuli. Op dit moment wordt het klimaat vrediger en stabieler en is het militaire leven nu een herinnering aan het verleden. Tijdens deze periode werden nieuwe woningtypologieën gebouwd met een centrale rechtbank. Deze hutten hebben een cirkelvormige vorm en kamers, meestal vierhoekig en waarschijnlijk bedekt door een houten dak, zijn in een radiale en centripetale opstelling geplaatst rondom een cirkelvormige verharde binnenplaats met open lucht. De belangrijkste ruimte is de zogenaamde "Rotonda", een elegante kleine kamer die in de oorspronkelijke tijd een vals gewelfd dak had kunnen hebben; deze kamer is voorzien van een geplaveide vloer, een cirkelvormige stenen bank en een bassin in het midden waar vroeger wat water in zat, omdat het waarschijnlijk werd gebruikt om een aantal industriële rituelen uit te oefenen die verband hielden met de watercultus. Deze hutten worden nu aan het licht gebracht in een klein aantal nuraghes, en die van Barumini bereiken een hogere mate van complexiteit en verandering. In de V eeuw voor Christus nam de Nuragische beschaving plaats voor de Punische bezetting en kwamen de lokale bevolking in contact met een andere cultuur. Afgezien van wat progressieve materiële input van de Punische steden, heeft het fysieke uiterlijk van het dorp en de levensstijl van de inwoners geen significante verandering ondergaan; ze hadden echter geen ontwikkeling; lichtjes was een geleidelijke achteruitgang van huisvesting en bevolking het gevolg. Tijdens de historische periode, II-I eeuw voor Christus, werd de nederzetting hergebruikt en aangepast door de Romeinen, die in sommige gevallen sommige omgevingen als begraafplaatsen gebruikten. De structuur bleef bewoond tot de III eeuw voor Christus. en later werd het sporadisch bezocht tot de vroege middeleeuwen, VII eeuw voor Christus.

Gesturi, het meest noordelijke dorp in de regio Marmilla, met meer dan duizend inwoners. Je bezoekt de Giara, een plateau van 600 meter hoog, ooit een indrukwekkende vulkaan en nu een ongeëvenaarde oase in de Middellandse Zee. Vegetatie en dieren leven in symbiose: een 'natuurlijk museum' met een dichte deken van botanische soorten, zeldzame bloemen en planten die zich aanpassen aan het klimaat en het territorium. Ze ontvangen vocht van Is Paulis, enorme plassen water, zelfs vier meter diep. Overal zijn er valleien gedomineerd door mediterrane struikgewas en heuvels waarop olijfbomen en wijngaarden zijn, waar uitstekende kwaliteit wijn en olijfolie worden verkregen. Dan, langs de steile bergkammen van het plateau, verschijnen bossen, eiken, populieren en maken plaats voor het kurkeikenbos op het plateau, bijna allemaal 'scheef', gebogen door de kracht van de wind. Deze wild mooie plek wordt bewoond door eenden, Euraziatische houtsnippers, Euraziatische gaaien, hazen en vooral Giara-paarden, een beschermde soort waarvan de oorsprong is gehuld in mysterie en waarvan ongeveer 500 exemplaren in kleine groepen leven. Rotsachtige hoogten springen eruit op het plateau en onderbreken de niveau-trend van de grond. Hier kun je wandelen tussen de tekenen dat de mens 3500 jaar heeft overgebleven, inclusief de 'vader van alle Nuraghi', de Bruncu Madugui Protonuraghe.